Sustenazo–Lament, Sustenazo–Nosze | Ko–lekcja wyborów

Sustenazo–Lament oraz Sustenazo–Nosze Moniki Weiss to części dużej instalacji, którą artystka zaprezentowała w Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski w 2010 roku. Stworzona przez artystkę praca nawiązywała do historii Zamku Ujazdowskiego, obecnie siedziby Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, który do początku Powstania Warszawskiego był głównym budynkiem Szpitala Ujazdowskiego. W 1944 roku, kilka dni po wybuchu powstania, armia niemiecka zmusiła ponad 1800 pacjentów szpitala oraz cały jego personel do natychmiastowej ewakuacji pieszo do Milanówka. Artystka połączyła oryginalne dokumenty i materiały dotyczące exodusu szpitala z innymi obrazami i motywami. Stworzyła dzieło łączące pamięć dotyczącą konkretnego dramatycznego zdarzenia z ponadczasową problematyką. Sięgnęła po formę nawiązującą do antycznego rytuału sustenazo, oznaczającego w języku greckim wspólny (także bezgłośny) lament, zwykle wykonywany przez kobiety.

Sustenazo–Lament to film prezentujący postać aktorki w dwóch różnych, nachodzących na siebie perspektywach, która zdziera z siebie czarne szaty. Przywołana tu została postać kobiety-płaczki, stanowiącej utrwalone historycznie dopełnienie heroicznych mężczyzn, biorących udział w walce. Filmowi towarzyszy dźwiękowy utwór będący połączeniem śpiewnej kompozycji zainspirowanej motywem urlar – powolnego utworu muzycznego – z nagraniami głosów żyjących do dziś uczestników exodusu szpitala, pamiętających już tylko niewielkie jego fragmenty, oraz głosami Niemców czytających strofy Goethego. 

Sustenazo–Nosze to kolejny element instalacji, który odnosi się do pamięci uczestników wydarzeń z 1944 roku. Wielu pacjentów nie było w stanie przejść drogi z Jazdowa do Milanówka, gdzie mieli znaleźć pomoc medyczną. Zdrowsi i sprawniejsi pacjenci przenosili ich na noszach. Nosze Weiss to rysunki węglem i grafitem, powstałe w wyniku odbijania ciała artystki na papierze ryżowym, kształtem przypominające nosze. Dzięki tej technice udało jej się uzyskać efekt przypominający całun, który pozwala przywołać ślad po tym, co się wydarzyło. 

Te prace Moniki Weiss nie dokonują rekonstrukcji wydarzeń z przeszłości, lecz są badaniem relacji między pamięcią a historią. Artystka niezwykle subtelnie połączyła nowoczesne technologie z tradycyjnymi dyscyplinami sztuki.