Photon | Ko–lekcja wyborów

W Kolekcji Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski znajdują się dwie sekwencje z filmu Normana Leto Photon: Dziecko z downem (2014) i Poza ludzkość (2014).

Photon jest opowieścią i esejem o wszechświecie, powstaniu i ewolucji życia. Artysta przeprowadził narrację z perspektywy nauk ścisłych, a nie humanistyki, wykorzystał wiedzę z dziedziny neurologii, biochemii, fizyki cząstek elementarnych i astronomii. Połączył formułę fabularyzowanego dokumentu (w której Andrzej Chyra występuje w roli biologa molekularnego) z sekwencjami przypominającymi filmy popularnonaukowe.

Photon: sekwencja Dziecko z downem ukazuje rozwój ludzkiego płodu od strony cząsteczkowej, nie sięga jednak po symboliczne schematy stosowane w podręcznikach biologii, lecz posługuje się animacją obrazów z mikroskopu skaningowego. Tworzenie się tkanek wygląda jak nakładanie się na siebie kolejnych nitek. Naukowy aspekt animacji nie pozbawia jej fascynującego piękna typowego dla sztuki; gdy formy zbliżone do abstrakcji uzyskują geometryczne kształty i teoretyczny komentarz, podziały między sztuką a nauką zostają całkowicie zatarte. Artystę w tej sekwencji szczególnie interesowało ukazanie, „jak niewiele potrzeba, aby przy naszych narodzinach coś poszło nie tak”. Wystarczy, że kilka cząstek ulegnie przestawieniu, by powstało dziecko z zespołem Downa. Przyszły dramat rozgrywa się na poziomie molekularnym. W ostatecznej wersji filmu Photon sekwencja ta została częściowo zmieniona na mniej dynamiczną a bardziej informującą.

Photon: sekwencja Poza ludzkość to rozszerzona wersja jednego z ujęć filmu. Wykonany cyfrowo model autoportretu artysty wmontowany został w materiał wideo, nagrany w czasie montażu wystawy w Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski. Sekwencja ukazuje niezwiązaną z narracją filmu chwilę zatrzymania pracy nad nim. Widzimy scenę z dwoma leżącymi postaciami i siedzącego mężczyznę pogrążonego w rozpaczy lub kompletnie wyczerpanego. Nazwa tej sekwencji wywodzi się z końcowej części całego filmu, jednak sekwencja ta nie została do niego ostatecznie włączona.

Obydwie sekwencje są ciekawymi dokumentami pracy nad finalnym dziełem. W Photonie z 2017 roku Norman Leto przedstawia monumentalną wizję, ukazującą całą ewolucję życia aż po prognozowanie przyszłości sztucznej inteligencji – Konektonu, który stanie się samoistną i samodzielną wszechmaterią. Film operuje bowiem perspektywą skrajnie materialistyczną, w niej tworzenie się życia na poziomie mikro i makro jawi się jako kreacja daleko przewyższająca wszystko, co może stworzyć sztuka.